Активисттер айрым ММКларга чет элдик тыңчы макамын берүүнү талап кылды. Кимдер?
Бүгүн, 8-февралда активисттер жана блогерлер тобу Россиянын тажрыйбасын колдонууну жана айрым басылмаларга, атап айтканда Kaktus.media, Azattyk жана Kloop сайттарына чет элдик агент статусун берүүнү талап кылып маалымат жыйын өткөрүштү.
Турсунбай Бакир уулунун идеясы
Маалымат жыйынында Илимбек Исраилов, Нурбек Тойгонбаев, Жыргал Сагындыков жана Венера Касымова сөз сүйлөштү.
"Биз алардын каржы булактарын ачыктоону талап кылабыз, ар бир макалада журналисттин аты-жөнү, сайттын каржы булагы көрсөтүлүшү керек. Алар чет элдик агент экени белгилүү болуш үчүн", - деди Тойгонбаев.
Ал өлкөдөгү бардык кемчиликтерге журналисттер күнөөлүү деп эсептейт.
"Өлкөдө акыркы кезде болуп жаткан окуялардын баары, биз жашап жаткан шарт, үч революция, мурунку бийлик, Жогорку Кеңеште 10-15ке бөлүнгөнү, бийликке карама-каршы келгени – мунун баары журналисттердин катачылыгынан", - деп эсептейт ал.
Пресс-конференциянын башка катышуучулары да ушундай эле ойду улашты. Алар ошондой эле Kaktus.media сайтына каршы козголгон кылмыш ишинин жүрүшүнө нааразы. Анткени бир жумадай мурун ачылган иш жай жүрүп жатат деп эсептешет. Бул боюнча Башкы прокурорго кайрылууну көздөп жатышат.
Илимбек Исраилов бир нече жыл мурун Турсунбай Бакир уулу "чет элдик агент" макамын берүүнү сунуштап, бирок андан кийин демилге өтпөй калганын эске салды. Ал жаңы чакырылыштын депутаттарын бул маселеге кайрылып кароого чакырды.
[Белгисиз] блоггерлер
Журналисттер алардан бул жыйынынын артында кимдер турганын сурашты. Активисттер элдин кызыкчылыгын коргошорун айтышты. Алар биргелешип, маалымат жыйынга акча чогултуп, кичи автобус менен келишкен.
Исраилов чогулгандардын бардыгы белгилүү адамдар экенин, Facebook жана TikTok тармагында аккаунттары бар экенин баса белгиледи. Ал эми өзүнүн 2,5 млн катталуучусу бар экенин айткан.
Журналисттер ошондой эле Kaktus.media сайтын Россиячыл агент дегендиги тууралуу да фактыларды сурашты. Исраилов жооп берген эмес.
"Орус, Батыштын пропагандасы боюнча фактылар бар", - деп жыйынтыктады ал.
Жооп бере алган жок
Маалымат жыйынында журналисттер мамлекеттик органдар тышкы донорлордон эң көп грант алаарын белгилешти. Алар ошондой эле мыйзам кабыл алынганда чет элдик агент деген макам алар каршы чыккан басылмаларга гана эмес, башка басылмаларга, анын ичинде аларга окшогон блогерлерге да тиешелүү болушу мүмкүн экенин белгилешти. Чогулгандардын эч кимиси так жооп бере алган жок.
"Алар иштей беришсин, жөн гана көзөмөл жана статус болсун", - деди Исраилов. Соңунда журналисттерден темага жакыныраак суроолорду берүүнү өтүндү.
Бул адамдар жөнүндө эмне белгилүү?
Нурбек Тойгонбаев Садыр Жапаровдун эң жалындуу өнөктөштөрүнүн бири. Ал 2017-жылы Садыр Жапаровдун кармалышынан улам башынан өткөргөн ырын жазганы ачык булактардан белгилүү. Кийинчерээк бул аятты Жапаровдун башка жактоочулары да окушкан.
Маалымат жыйынында ал өзүн КТРКнын мурдагы кызматкеримин деп тааныштырды. Анын айтымында, бир нече жыл мурун мамлекеттик каналда журналист болуп иштесе, учурда жеке пиар компанияда иштейт.
Илимбек Исраилов өзүн блогер деп атайт. Ал интервьюларында 2013-жылы блог жүргүзө баштаганын мойнуна алган. Андан кийин ал Садыр Жапаровдун Кумтөр маселеси боюнча сүйлөгөн сөздөрүн Одноклассникиге жарыялап, ошону менен эбегейсиз көп жазылуучуларга ээ болгон. Ар кандай акцияларга активдүү катышат. Ошентип, ал 2019-жылы декабрда музейдеги аял затына каршы чыккандардын бири болгон.
Кыргызстандагы "чет элдик агент"
Чет элдик агенттер боюнча мыйзам долбоору Жогорку Кеңеште 2016-жылы талкуулана баштаган. Аны 5-чакырылыштагы ЖКнын депутаттары Турсунбай Бакир уулу, Нуркамил Мадалиев жана Надира Нарматова демилгелеген. Алгач бейөкмөт уюмдар менен тескөөчүлөрдү чет элдик агенттерге теңеп, алардын ишмердүүлүгүн толук көзөмөлгө алуу сунушталган. Укук коргоочулар, юристтер жана эксперттер бул мыйзам долбоору кооптуу нормаларды камтып, сөз эркиндигине жана жарандык коомдун өнүгүшүнө коркунуч жаратаарын белгилешкен. Окуулардын жүрүшүндө мыйзам долбооруна өзгөртүүлөр киргизилди.
Бир нече жылдан кийин мыйзам долбоору кайрадан көтөрүлдү. Катуу талкуулардын фонунда президент Садыр Жапаров "Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө" мыйзамга өзгөртүү киргизүүгө кол койду. Жаңы өзгөртүүлөргө ылайык, аймактык тескөөчүлөр жыл сайын мамлекеттик органдарга кирешелердин түзүмү жана көлөмү боюнча отчетту, ошондой эле мүлкү тууралуу маалыматтарды бериши керек. Азырынча мамлекеттик органдар бул мыйзамды ишке ашыруу механизмдерин түшүндүрө элек.
***
Эске салсак, бир топ активисттер Kaktus.media сайтына каршы митингге чыгып, "Азия плюс" сайтынын материалы кайра басылып чыкканына байланыштуу басылманы жабууну талап кылышкан. Бир нече күндөн кийин Бишкектин Биринчи Май районунун прокуратурасы "Согушка үгүттөө, башкача айтканда, бир өлкөнүн агрессиясын козутуу максатында көз караштарды, идеяларды же чакырыктарды ар кандай формада таратуу" беренесинин негизинде кылмыш ишин козгоду.
